Ταυτότητα Έργου

Η «Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδος», το πολιτειακό σύστημα που καθιέρωσε η Α΄ Εθνοσυνέλευση (1822) με την ψήφιση του πρώτου επαναστατικού συντάγματος, θεμελίωσε «την Πολιτικήν Ύπαρξιν και Ανεξαρτησίαν» του ελληνικού έθνους. Η θέσπιση με το Προσωρινό Πολίτευμα του Βουλευτικού, συγκροτούμενου «εκ πληρεξουσίων εκλελεγμένων Παραστατών των διαφόρων μερών της Ελλάδος» έθεσε τα θεμέλια της ανάδειξης των αντιπροσώπων των επαρχιών μέσω εκλογής. Ο πρώτος εκλογικός νόμος που ψηφίστηκε τον Νοέμβριο του 1822, καθιέρωσε την καθολική ανδρική, έμμεση -δύο βαθμών- εκλογή, θέτοντας ταυτόχρονα στέρεες βάσεις για την άμεση εκλογή που θα ακολουθήσει πολύ αργότερα. Η προκήρυξη των εκλογών αναγνώριζε εμφατικά ότι «ιερείς και λαϊκοί, πάσης τάξεως και καταστάσεως άνθρωπος, εν ενί λόγω ο λαός ολόκληρος έχει την ψήφον του», ωστόσο δεδομένων των συνθηκών στον νόμο χρειάστηκε να συμβιβαστεί «το Δυνατόν με το Συμφέρον» και να ακολουθηθεί η έμμεση εκλογή.

Υπό αυτό το πρίσμα, ο όρος «Α΄ Ελληνική Δημοκρατία», ο οποίος χρησιμοποιήθηκε εκ των υστέρων σε μία προσπάθεια περιοδολόγησης της αβασίλευτης δημοκρατίας, έχει βαθύτερο και ουσιαστικότερο περιεχόμενο. Αποδίδει τη φιλοδοξία της ηγεσίας των επαναστατών να δημιουργήσει ένα εθνικό κράτος με δημοκρατικό προσανατολισμό, με επιρροές από τα επαναστατικά συντάγματα της περιόδου. Η πρόβλεψη για την εκλογή από τους πολίτες του υπό συγκρότηση ελληνικού κράτους αντιπροσώπων –παραστατών για το Βουλευτικό Σώμα και πληρεξουσίων για τις Εθνοσυνελεύσεις–  μπορεί να θεωρηθεί ως η σημαντικότερη αποτύπωση της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας στο πολίτευμα. Εστιάζοντας στις εκλογικές διαδικασίες, το έργο «Α΄ Ελληνική Δημοκρατία. Άτλαντας των δημοκρατικών θεσμών και διαδικασιών» αναδεικνύει τη διαδικασία συγκρότησης και θεμελίωσης των δημοκρατικών θεσμών στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, ανιχνεύοντας ταυτόχρονα τις διαδρομές που ακολούθησε η μετάβαση από το τοπικό στο εθνικό.

Το έργο δομήθηκε σε δύο άξονες: α) στην καταγραφή των διαδικασιών ανάδειξης αντιπροσώπων ανά επαρχία και β) στην καταγραφή του τρόπου που η κεντρική Διοίκηση τις οργάνωσε. Η ιστοσελίδα, με βάση αυτούς τους άξονες, περιλαμβάνει 302 λήμματα που αποτυπώνουν τη διαδικασία ανάδειξης αντιπροσώπων σε επίπεδο επαρχίας κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, καθώς και τέσσερα εισαγωγικά κείμενα για τις εκλογικές διαδικασίες. Οι διαδικασίες ανάδειξης αντιπροσώπων ξεκινούν μετά από την ψήφιση του εκλογικού νόμου (Νοέμβριος 1822), για τη Β΄ Εθνοσυνέλευση και το Β΄ Βουλευτικό (1823), για το Γ΄ Βουλευτικό (1824), για τη Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου (1825-1826) και για τη Βουλή του 1827. Περιλαμβάνονται ακόμη 71 επιλεγμένα τεκμήρια που αποτυπώνουν το εύρος των εκφάνσεων των εκλογών στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Από το παρόν έργο απουσιάζει η μελέτη του τρόπου συγκρότησης της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης της Τροιζήνας (1827), καθώς αυτή συγκροτήθηκε με τελείως διαφορετικό τρόπο από όσα προέβλεπε το νομικό πλαίσιο που είχε παραγάγει η Προσωρινή Διοίκηση.

Πηγές

Για τη σύνταξη των λημμάτων αξιοποιήθηκε κυρίως αρχειακό υλικό που προέρχεται από αρχεία δημοσίων εγγράφων, από το υλικό δηλαδή που συγκέντρωσαν και διατήρησαν οι αρμόδιες για τη διεξαγωγή εκλογών υπηρεσίες. Συγκεκριμένα αξιοποιήθηκαν:

Α. Τα εκλογικά έγγραφα που εντοπίστηκαν στο αρχείο του Υπουργείου Εσωτερικών, είτε πρόκειται για εισερχόμενες αναφορές σχετικά με τη διεξαγωγή εκλογών σε διάφορες επαρχίες, είτε πρόκειται για εξερχόμενα (εγκύκλιες διαταγές, αποφάσεις κ.λπ.) που σχετίζονται με τον τρόπο οργάνωσης των εκλογών. Για τον λόγο αυτό ελέγχθηκε το αρχείο: Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχείο Υπουργείου Εσωτερικών (περιόδου Αγώνος). Συμπληρωματικά ελέγχθηκαν οι φάκελοι που περιείχαν σχετικό υλικό από τη συλλογή Γιάννη Βλαχογιάννη: Γενικά Αρχεία του Κράτους, Συλλογή Βλαχογιάννη Α΄, καθώς και υλικό από την αρχειακή ενότητα Γενικά Αρχεία του Κράτους, Μικροί Κλάδοι Αγώνος και Καποδιστρίου, φάκ. 1.

Β. Το σχετικό με τις εκλογές υλικό των Αρχείων Ελληνικής Παλιγγενεσίας, που έχει περιληφθεί στην 25τομη έκδοση της Βιβλιοθήκης της Βουλής: αποσπάσματα πρακτικών του Βουλευτικού Σώματος και τον Εθνοσυνελεύσεων για τις αμφισβητούμενες εκλογές, αλληλογραφία για τη διαδικασία εξέλεγξης των αντιπροσώπων και η πλήρης σειρά των εγγράφων εξέλεγξης για την Γ΄ Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου (1826). Ακόμη, αξιοποιήθηκαν τα εκδεδομένα πρακτικά της Βουλής του 1827: Χρήστος Λούκος (επιμ.), Πρακτικά της Βουλής των Ελλήνων. Δ΄ Διοικητική Περίοδος (Ιούνιος 1827 – Ιανουάριος 1828), Αθήνα, Βιβλιοθήκη της Βουλής, 2020.

Γ. Οι επιτομές των εγγράφων που σώζονται στα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη: Μαρία Δημητριάδου (επιμέλεια), «Αρχείο Αγώνος» 1806-1832. Από τα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη. Επιτομές εγγράφων, τ. Β΄, Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, 2013.  Επιπλέον, διεξήχθη επιτόπια έρευνα σε φακέλους του ίδιου αρχείου για τις εκλογές βουλευτών στη Βουλή του 1827, για τους οποίους δεν έχουν συνταχθεί επιτομές: Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη, Αρχείο Αγώνος, φάκ. 38 και 39.

Δ. Αποδελτιώθηκε συστηματικά ο Τύπος της περιόδου (Ελληνικά Χρονικά, Φίλος του Νόμου, Γενική Εφημερίς της Ελλάδος και Εφημερίς των Αθηνών) και αξιοποιήθηκαν τα δημοσιεύματα για τις εκλογές, καθώς επίσης και άρθρα γνώμης για το αντιπροσωπευτικό πολίτευμα κ.λπ.

Ε. Προσεγγίστηκαν δειγματοληπτικά απομνημονεύματα των αγωνιστών του 1821, προκειμένου να αποτυπωθεί έως ένα βαθμό το ίχνος που άφησαν οι εκλογικές διαδικασίες στις απομνημονευματικές μαρτυρίες.

ΣΤ. Επικουρικά αξιοποιήθηκαν δημοσιευμένες πηγές και τοπικές, ιδίως, ιστορικές μελέτες, για τον εντοπισμό πρόσθετων δημοσιευμένων εγγράφων εκλογής.

Μέθοδος

Το σύνολο των στοιχείων καταχωρίσθηκε σε βάση δεδομένων, δομημένη στο δυναμικό, ψηφιακό εργαλείο Heurist του πανεπιστημίου του Σίδνεϊ. Για τη συγκρότηση της βάσης δεδομένων αξιοποιήθηκε υλικό και τεχνογνωσία από το πρόγραμμα Αντιπρόσωποι των Εθνοσυνελεύσεων και Βουλευτικό που υλοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών / ΕΙΕ σε συνεργασία με τη Βιβλιοθήκη της Βουλής και το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία. Για τη βάση του παρόντος προγράμματος δημιουργήθηκαν δελτία καταγραφής για κάθε εκλογική διαδικασία ανά επαρχία. Ακόμα, καταγράφηκε το σύνολο των προσώπων που αναφέρονται στα έγγραφα εκλογής, προκειμένου να είναι όλα αναζητήσιμα ανεξάρτητα από τη συμμετοχή τους τελικά στο Βουλευτικό ή τις Εθνοσυνελεύσεις. Ως εκ τούτου, τα αντίστοιχα λήμματα συνοδεύονται με λίστα προσώπων τα οποία εντοπίζονται στα έγγραφα εκλογής και έγιναν δεκτά από την επιτροπή εξέλεγξης, αλλά και από τα πρόσωπα που δεν έγιναν δεκτά ή δεν συμμετείχαν στα σώματα.

Ένα από τα κύρια προβλήματα που ανέκυψαν κατά την εκπόνηση του προγράμματος ήταν οι ταυτίσεις προσώπων, λόγω της ρευστότητας του ονοματολογικού προσδιορισμού. Έτσι, καταγράφηκε και καταχωρίσθηκε στη βάση το σύνολο των εναλλακτικών τύπων του βαφτιστικού ή του οικογενειακού ονόματος, που εντοπίστηκαν στο αρχειακό υλικό που αξιοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου. Ακόμη, σε αρκετές περιπτώσεις αντιπροσώπων ιδιαιτέρως περίπλοκη ήταν η συσχέτισή τους  με τις επαρχίες τις οποίες αντιπροσώπευαν. Για όσα από τα πρόσωπα έχουν βιογραφηθεί στο πλαίσιο του έργου Αντιπρόσωποι των Εθνοσυνελεύσεων και Βουλευτικό λόγω της συμμετοχής τους σε ένα από τα βουλευτικά σώματα αξιοποιήθηκαν τα λήμματα τους. Για τα μέλη των εθνοσυνελεύσεων που δεν είχαν εκλεγεί σε κάποιο βουλευτικό σώμα αξιοποιήθηκαν έργα αναφοράς, προκειμένου να αναζητηθεί η καταγωγή των προσώπων, θεωρώντας πως η καταγωγή αποτελεί επαρκή ένδειξη για τη συσχέτιση των προσώπων με την επαρχία αντιπροσώπευσης. Ένα ακόμη στοιχείο για τη συσχέτιση προσώπων με επαρχία αποτέλεσε η πολιτική διαδρομή τους και η αντιπροσώπευση αυτής της επαρχίας σε μεταγενέστερο χρόνο. Επικουρικά, χρησιμοποιήθηκαν για τις ταυτίσεις προσώπων και το συσχετισμό τους με συγκεκριμένες επαρχίες μέρος της βιβλιογραφίας του έργου, καθώς και το αναρτημένο υλικό του Αρχείου Αγωνιστών στο: Αρχείο Αγωνιστών, Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος, Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος. Ψηφιακό Αρχείο 1821. Επικουρικά αξιοποιήθηκε η αδημοσίευτη έρευνα για το πολιτικό προσωπικό της Επανάστασης που είχε πραγματοποιήσει στο παρελθόν η καθηγήτρια Τόνια Κιουσοπούλου στο πλαίσιο του προγράμματος του Ιστορικού Αρχείου Ελληνικής Νεολαίας, την οποία ευχαριστούμε θερμά για την παραχώρηση του υλικού.

Τα λήμματα συνοδεύονται από την αρχειακή τους τεκμηρίωση, ενώ επίσης τα πρόσωπα που έλαβαν μέρος στις διαδικασίες ανάδειξης παραστατών και πληρεξουσίων αναφέρονται με το σύνολο των εναλλακτικών τύπων του βαφτιστικού ή του οικογενειακού τους ονόματος. Επιπλέον, για όσα από τα πρόσωπα αυτά υπάρχει βιογραφικό λήμμα, ο χρήστης οδηγείται απευθείας σε αυτό για περαιτέρω πληροφόρηση.

Το ανθολόγιο τεκμηρίων αποτελεί μία επιλογή από το σύνολο του υλικού, αδημοσίευτου και δημοσιευμένου, που αξιοποιήθηκε στο πλαίσιο του παρόντος έργου. Τα τεκμήρια παρουσιάζονται κατά είδος, έχοντας συγκροτήσει έξι κατηγορίες κειμένων: Εκλογικοί Νόμοι, Διακηρύξεις – Εγκύκλιοι, Έγγραφα εκλογής και εξέλεγξης, Αναφορές, Δημοσιεύματα, Απομνημονεύματα. Τα ανθολογημένα κείμενα συνοδεύονται από σύντομο εισαγωγικό σχόλιο, το οποίο αναφέρει τα βασικά στοιχεία ταυτότητας του εγγράφου.

Υλικό για την εικονογράφηση του έργου αντλήθηκε από: Travelogues. Με το βλέμμα των περιηγητών, Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, καθώς και τους τόμους Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Σφραγίδες ελευθερίας 1821-1832, Ι. Κ. Μαζαράκης-Αινιάν (εισαγωγή), Αθήνα 1983 και Ι. Κ. Μαζαράκης-Αινιάν, Σημαίες ελευθερίας, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Αθήνα 1996.

Ομάδα έργου

Κατερίνα Δέδε, Κύρια Ερευνήτρια ΙΙΕ/ΕΙΕ, επιστημονική υπεύθυνη

Βαγγέλης Σαράφης, υποψήφιος διδάκτορας ΕΚΠΑ, συντονισμός Έργου

Σάκης Δημητριάδης, διδάκτορας ΕΚΠΑ, επιστημονικός συνεργάτης ΙΙΕ/ΕΙΕ

Μαργαρίτα Λιάγκα, υποψήφια διδάκτορας ΑΠΘ, επιστημονική συνεργάτρια ΙΙΕ/ΕΙΕ

Στο έργο συνέβαλαν επίσης, στο πλαίσιο της πρακτικής τους άσκησης στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, οι φοιτήτριες και φοιτητές: Νικολέτα Χριστίνα Βαλσαμίδου (Τμήμα  Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο), Σοφία Ξύδη (Τμήμα Ιστορίας & Φιλοσοφίας της Επιστήμης, ΕΚΠΑ), Ιωάννα Σασσάλου (Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο), Παναγιώτα Σκούτερη (Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο) και Νεκτάριος Γεράσιμος Σχοινάς (Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου).

Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία και υλοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών σε συνεργασία με τη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.

Δικαιώματα χρήσης

Αναφορά Δημιουργού – Μη εμπορική χρήση – Όχι παράγωγα έργα

Σχεδιασμός και ανάπτυξη ιστοσελίδας

Δημήτρης Κηρύκος